- Bắt đầu từ câu chuyện người bệnh:
“Bác sĩ ơi, tôi ăn chay trường mười mấy năm, người thì gầy, có khi chỉ 45 kg, mà lại bị gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ, rồi men gan cao. Không hiểu tại sao?”
Câu nói này không hiếm gặp trong các phòng khám nội tổng quát và chuyên khoa gan mật, chuyển hóa – tim mạch. Thậm chí, nhiều người còn mặc định rằng: “Tôi ốm như vậy thì chắc không thể có mỡ máu, gan nhiễm mỡ được!”
Thực tế, không chỉ người béo mới có rối loạn mỡ máu hay bệnh gan nhiễm mỡ. Người gầy cũng có thể mắc và thậm chí dễ chủ quan hơn – dẫn đến bệnh tiến triển âm thầm cho đến khi nặng.
- Nhận thức khoa học phổ thông: “Gầy không đồng nghĩa với khỏe”:
2.1 Gầy và chuyển hóa mỡ không đi đôi:
Gầy là hình thái bên ngoài. Có người gầy do ăn uống thiếu chất, có người do rối loạn hấp thu, có người do di truyền. Nhưng chuyển hóa lipid (mỡ) là một vấn đề nội tại: gan tạo ra cholesterol, gan chuyển hóa mỡ – và máu mang mỡ đi khắp cơ thể.
Tức là dù người gầy, nếu gan rối loạn chuyển hóa, hoặc chế độ ăn thiên lệch – vẫn có thể dẫn đến tăng mỡ máu, gan nhiễm mỡ.
2.2 Ăn chay trường cũng cần hiểu đúng:
Không ít người ăn chay trường vì lý do sức khỏe hay tâm linh. Tuy nhiên, nếu ăn chay thiếu cân đối (nhiều tinh bột, thiếu đạm thực vật, ít rau xanh, dầu tốt) thì cơ thể sẽ bị rối loạn đường – mỡ – gan.
Ví dụ:
- Ăn nhiều cơm, bún, miến, bánh mì… mà ít đậu nành, mè đen, hạt óc chó… sẽ làm tăng tích tụ Triglyceride trong gan.
- Thiếu đạm làm giảm men gan chuyển hóa, dẫn đến rối loạn chuyển hóa lipid.
- Giải thích chuyên sâu về bệnh lý: “Gầy mà bệnh gan, mỡ máu – vì sao?”
3.1 Gan nhiễm mỡ ở người gầy:
Được gọi là Non-obese NAFLD (Non-alcoholic Fatty Liver Disease) – Gan nhiễm mỡ không do rượu ở người không béo phì.
Cơ chế bao gồm:
- Rối loạn chuyển hóa đường – mỡ (do gen hoặc dinh dưỡng nghèo nàn).
- Suy giảm chức năng ty thể ở tế bào gan, làm gan không tiêu mỡ hiệu quả.
- Thiếu vi chất, thiếu đạm khiến gan bị viêm nhẹ mạn tính và tích mỡ.
3.2 Máu nhiễm mỡ (rối loạn lipid máu) ở người gầy:
Được ghi nhận ngày càng nhiều trong các nghiên cứu dịch tễ mới.
Cơ chế bao gồm:
- Chế độ ăn nhiều tinh bột tinh luyện (gạo trắng, đường, bánh ngọt) làm tăng tổng hợp Triglyceride ở gan.
- Thiếu vận động, làm giảm HDL (mỡ tốt) và tăng LDL (mỡ xấu).
- Yếu tố di truyền, stress, rối loạn nội tiết, kể cả ở người trẻ, cũng làm lipid máu bất thường.
3.3 Nhìn lại Đông y: Tạng Can và sự “mỡ hoá” bên trong:
Trong Đông y, tạng Can không chỉ chủ về gan, mà còn giữ vai trò trong sơ tiết, điều đạt khí huyết, dinh dưỡng. Khi Can khí uất kết (do ăn uống không điều độ, stress, lo nghĩ…), Tỳ Vị hư yếu, thì thấp – đàm – mỡ sinh ra, gây ra “trọc độc nội sinh”.
Vì thế, gầy mà gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ là do:
- Can tạng uất kết.
- Tỳ tạng hư nhược.
- Khí huyết không thông.
- Làm gì để cải thiện: Từ lối sống đến điều trị khoa học?
4.1 Nhận thức lại cơ thể mình:
- Gầy không phải là khỏe, không có nghĩa là không có mỡ xấu.
- Gan có thể tổn thương âm thầm, không có triệu chứng gì rõ rệt.
4.2 Xét nghiệm và kiểm tra định kỳ:
Tại phòng khám VIP – VIMP Y Dược Bách Phương, các xét nghiệm thường khuyến nghị cho bệnh nhân gầy có nguy cơ:
- Men gan (ALT, AST, GGT).
- Mỡ máu (Triglyceride, LDL, HDL, Cholesterol toàn phần).
- Đường huyết, Insulin.
- Siêu âm gan nhiễm mỡ.
- Kiểm tra tạng Can – Tỳ theo y học cổ truyền.
4.3 Dinh dưỡng cân bằng – dù là ăn chay hay mặn:
Với người ăn chay: Hãy ưu tiên:
- Đậu hũ, đậu nành, hạt óc chó, mè đen, rau xanh đậm, rong biển.
- Dầu thực vật lạnh ép nguyên chất (dầu ô liu, dầu hạt lanh, dầu gấc).
- Hạn chế tinh bột trắng, đường, đồ chiên lại dầu nhiều lần.
Với người ăn mặn:
- Tăng rau xanh, cá, giảm thịt đỏ, giảm nội tạng động vật.
- Uống nhiều nước ấm, hạn chế thức uống công nghiệp.
4.4 Vận động và nghỉ ngơi phù hợp thể trạng:
Người gầy yếu cũng cần tập luyện, nhưng nên bắt đầu từ nhẹ – đều – bền:
- Đi bộ nhanh 30 phút mỗi ngày.
- Yoga phục hồi gan – tỳ.
- Thở bụng sâu, thiền định giảm stress.
4.5 Điều trị bằng Đông – Tây y kết hợp:
Tại hệ thống Y Dược Bách Phương, hướng điều trị đề xuất:
- Tây y: Dùng thuốc hỗ trợ gan, giảm mỡ máu nếu cần thiết (Statin, Fenofibrate… theo chỉ định).
- Đông y: Kết hợp bài thuốc bổ Can kiện Tỳ, thông đàm hóa thấp như:
- Nhân trần, Diệp hạ châu, Trạch tả, Đan sâm, Địa long.
- Cao chiết tiêu chuẩn hóa từ cây Actiso, Giảo cổ lam, Kế sữa (Milk Thistle).
- Lời khuyên từ bác sĩ:
Nếu bạn là người gầy, ăn chay, mà vẫn bị gan nhiễm mỡ hay máu nhiễm mỡ, đừng đổ lỗi cho hình thể hay lối sống trước đây. Hãy:
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ.
- Nhận tư vấn từ chuyên gia có hiểu biết cả Đông và Tây y.
- Điều chỉnh chế độ ăn theo cơ địa, không tự ý bỏ đạm – bỏ dầu.
- Chăm sóc Can – Tỳ song song, thay vì chỉ “bảo vệ gan”.
Sức khỏe không nằm ở hình dáng, mà ở cân bằng bên trong. Gầy nhưng khí huyết sung mãn, tạng phủ thông suốt – ấy mới là khỏe.
*****
CÁC THỂ BỆNH ĐÔNG Y THƯỜNG GẶP Ở NGƯỜI GẦY MẮC GAN NHIỄM MỠ, RỐI LOẠN MỠ MÁU:
- Thể Can uất – Tỳ hư:
Biểu hiện:
- Người gầy xanh, hay đầy bụng, chán ăn.
- Tính khí thất thường, dễ cáu, khó ngủ.
- Lưỡi rìa có dấu răng, rêu trắng mỏng.
- Có thể kèm táo bón hoặc đại tiện không thành khuôn.
- Gan nhiễm mỡ độ I-II, mỡ máu cao nhẹ.
Tây y liên quan:
- Rối loạn chuyển hóa lipid mức độ nhẹ.
- Men gan có thể tăng nhẹ.
- Chức năng tiêu hóa giảm do thần kinh thực vật kém điều hòa.
Phép trị Đông y: Sơ Can lý khí, Kiện Tỳ hóa thấp.
Bài thuốc gợi ý (tuỳ cơ địa): Sài hồ, Trần bì, Bạch truật, Phục linh, Cam thảo, Hương phụ, Mạch nha, Chi tử, Diệp hạ châu.
Nếu cần dùng dạng hiện đại: Trà tiêu thực – bảo gan – an thần chiết xuất từ Sài hồ – Kế sữa – Giảo cổ lam.
- Thể Tỳ hư đàm thịnh (hư yếu sinh đàm):
Biểu hiện:
- Gầy yếu, da vàng nhợt, miệng nhạt, dễ mệt, ăn ít, tiêu hóa chậm.
- Bụng trướng nhẹ, lưỡi bệu, rêu trắng dày.
- Xét nghiệm gan nhiễm mỡ rõ, mỡ máu cao.
Tây y liên quan:
- Gan nhiễm mỡ do suy dinh dưỡng – chuyển hóa.
- Hội chứng rối loạn chuyển hóa tiềm ẩn (metabolic syndrome).
- Triglyceride cao, HDL thấp.
Phép trị Đông y: Kiện Tỳ vận hoá, hóa đàm trọc.
Bài thuốc gợi ý: Bạch truật, Phục linh, Trần bì, Bán hạ, Thương truật, Trạch tả, Mộc hương, Đan sâm.
Có thể dùng cao đặc (hoặc viên nang) chiết xuất từ Actiso – Kế sữa – Trạch tả – Thảo quyết minh.
- Thể Can Thận âm hư (mỡ nhiễm sinh viêm):
Biểu hiện:
- Người gầy, hay nóng trong, miệng khô, tiểu ít, táo bón.
- Có dấu hiệu gan nhiễm mỡ kèm viêm gan mạn.
- Lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác.
- Mỡ máu không cao nhiều, nhưng men gan cao, có tiến triển xơ hóa.
Tây y liên quan:
- Gan nhiễm mỡ có viêm (NASH – Non-alcoholic Steatohepatitis).
- ALT, AST tăng nhẹ, gan xơ hóa độ F1-F2.
Phép trị Đông y: Dưỡng âm, bình Can, thanh nhiệt trừ thấp.
Bài thuốc gợi ý: Sinh địa, Bạch thược, Mạch môn, Huyền sâm, Đan sâm, Hoàng bá, Chi tử.
Có thể dùng cao mềm Kế sữa – Diệp hạ châu – Đan sâm – Mạch môn phối hợp Tây y bảo gan.
- Thể Can – Đởm thấp nhiệt (thường gặp ở người gầy nóng, ăn cay):
Biểu hiện:
- Gầy nhưng nóng tính, miệng đắng, tiểu vàng.
- Da vàng nhẹ, mụn nhọt, rêu lưỡi vàng, hôi miệng.
- Gan nhiễm mỡ kèm tăng men gan rõ.
Tây y liên quan:
- Viêm gan nhiễm mỡ do chuyển hóa.
- Triglyceride và men gan tăng rõ, đôi khi tăng Bilirubin nhẹ.
Phép trị Đông y: Thanh Can, lợi thấp, tả hỏa, tiêu trọc.
Bài thuốc gợi ý: Nhân trần, Chi tử, Hoàng cầm, Sài hồ, Trạch tả, Uất kim, Diệp hạ châu, Nghệ vàng.
Kết hợp Tây y: Silymarin (milk thistle), UDCA nếu có ứ mật nhẹ.
- Thể Huyết ứ – Can khí uất kết lâu ngày:
Biểu hiện:
- Người gầy gò má hơi cao, da sạm, đau hạ sườn phải.
- Lưỡi tím, có điểm ứ huyết, mạch huyền.
- Gan nhiễm mỡ lâu ngày có xu hướng tiến triển xơ hóa gan.
Tây y liên quan:
- NASH giai đoạn tiến triển, có vi xơ hóa (FibroScan độ F2 – F3).
- Xét nghiệm men gan dao động, Ferritin tăng.
Phép trị Đông y: Hoạt huyết hóa ứ, sơ Can, giải uất.
Bài thuốc gợi ý: Đan sâm, Xuyên khung, Ngưu tất, Nghệ đen, Kê huyết đằng, Uất kim.
Có thể phối hợp liệu pháp Oxy hóa máu nhẹ (Ozone), Đông châm vùng gan, điều khí bằng thiền – khí công.
*****
GỢI Ý CÁCH TIẾP CẬN ĐIỀU TRỊ TẠI VIMP Y DƯỢC BÁCH PHƯƠNG:
- Khám kết hợp Đông – Tây y: để phân biệt thể bệnh và giai đoạn.
- Lập phác đồ cá nhân hóa:
- Nếu men gan cao → điều trị bảo vệ gan sớm.
- Nếu chỉ gan nhiễm mỡ độ nhẹ → điều chỉnh lối sống và dùng trà thảo dược.
- Phối hợp cận lâm sàng – siêu âm đàn hồi mô gan – xét nghiệm chuyên sâu (Ferritin, hsCRP, HbA1c…).
- Theo dõi định kỳ mỗi 3–6 tháng, tùy theo thể bệnh.
BAN LÂM SÀNG VIỆN Y DƯỢC VIỆT.
Đăng ký tư vấn sức khỏe, khám chữa bệnh Đông Tây y kết hợp tại: https://kcb.yduocbachphuong.com/