MỞ ĐẦU:
Trong hệ thống y học hiện đại, vai trò giữa bác sĩ và dược sĩ được phân định rõ ràng: người chẩn đoán – kê đơn và người bào chế – cung ứng thuốc. Tuy nhiên, trong hệ quy chiếu của Y học cổ truyền Việt Nam, bác sĩ YHCT từ ngàn xưa đã đồng thời là thầy thuốc và nhà dược học. Họ không chỉ bắt mạch, kê toa, mà còn đích thân tuyển chọn, phối ngũ, sao tẩm, bào chế thuốc theo triết lý biện chứng luận trị.
Ngày nay, khi hệ thống y tế đang hiện đại hóa và chuyên môn hóa mạnh mẽ, cần có sự nhận thức đúng và hành động kịp thời để không đánh mất vai trò kép thiêng liêng đó của bác sĩ YHCT – nhất là trong đào tạo, quản lý và ứng dụng công nghệ cao.
BÁC SĨ YHCT – NGƯỜI VỪA LÀ THẦY THUỐC, VỪA LÀ NHÀ DƯỢC HỌC:
Khác với bác sĩ Tây y chỉ kê đơn thuốc thành phẩm, bác sĩ YHCT phải:
- Hiểu sâu về dược liệu: Tính vị, quy kinh, độc tính, công năng và chế biến.
- Tự phối ngũ toa thuốc: Theo nguyên tắc Quân – Thần – Tá – Sứ, đảm bảo hài hòa tác dụng và giảm độc tính.
- Giám sát và nhiều khi trực tiếp bào chế: Từ phơi sấy, sao tẩm, sắc nấu, đến chiết xuất thành cao, viên, hoàn, tán,…
Từ đó có thể nói: bác sĩ YHCT luôn bao hàm chức năng, kiến thức và trách nhiệm của người làm dược. Không am hiểu Dược cổ truyền thì không thể điều trị hiệu quả bằng Y học cổ truyền.
THÁCH THỨC TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN ĐẠI HÓA:
- Sự phân ly giữa y và dược cổ truyền trong đào tạo hiện nay đang khiến nhiều bác sĩ YHCT ra trường không thể tự tin kê toa thang, không kiểm soát được chất lượng thuốc, dẫn đến điều trị kém hiệu quả.
- Thuốc Đông dược trôi nổi, không chuẩn hóa, thiếu căn cứ khoa học vẫn đang lưu hành, làm giảm uy tín và hiệu quả của YHCT.
- Công nghệ sản xuất và bảo quản còn lạc hậu ở nhiều cơ sở, khiến thầy thuốc lúng túng trong việc cá thể hoá điều trị – một linh hồn của YHCT.
YÊU CẦU CẤP THIẾT: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ CAO TRONG BÀO CHẾ YHCT:
Để giữ vững và nâng cao giá trị điều trị của Y học cổ truyền trong thời đại mới, cần:
- Ứng dụng công nghệ chiết xuất hiện đại (tách phân đoạn, chiết xuất chọn lọc, sấy phun sương, công nghệ nano dược liệu…) nhằm:
- Giữ lại hoạt chất sinh học chính.
- Giảm độc tính không mong muốn.
- Tiện dụng, dễ bảo quản, dễ định liều.
- Chuẩn hóa và định lượng dược chất trong bài thuốc cổ truyền bằng HPLC, LC-MS/ MS, sắc ký khí,… để tăng độ tin cậy và an toàn.
- Xây dựng và thẩm định các công thức cổ phương theo tiêu chuẩn lâm sàng hiện đại (RCT, thống kê, đối chứng), bảo tồn tinh hoa nhưng có luận cứ khoa học.
- Tái đào tạo bác sĩ YHCT về công nghệ bào chế để không lệ thuộc hoàn toàn vào dược sĩ, nhất là khi cần xây dựng toa thuốc cá thể hóa.
KIẾN NGHỊ GỬI CƠ QUAN QUẢN LÝ VÀ ĐÀO TẠO:
- Cơ quan quản lý:
- Xây dựng hành lang pháp lý khuyến khích bác sĩ YHCT tham gia trực tiếp vào quy trình bào chế.
- Định hướng phát triển các cơ sở Đông dược đạt GMP-WHO với sự phối hợp giữa y – dược – công nghệ.
- Cơ sở đào tạo:
- Tăng cường môn học Dược học cổ truyền ứng dụng trong chương trình BS YHCT.
- Thực hành bắt buộc: bào chế thuốc thang, thuốc cao, viên hoàn, cao mềm, tán – theo công nghệ hiện đại và cổ truyền.
- Cộng đồng bác sĩ YHCT:
- Chủ động nâng cao hiểu biết dược học.
- Kết hợp cùng nhà máy – phòng nghiên cứu – phòng khám để chủ động xây dựng phác đồ điều trị bằng bài thuốc riêng, không chỉ “chờ” thuốc đóng gói có sẵn.
Bác sĩ YHCT chân chính là người biết cách chuyển lý luận biện chứng thành phương thuốc sống, và không thể làm được điều đó nếu không hiểu – không tham gia – không làm chủ quá trình bào chế thuốc. Thời đại mới đòi hỏi họ vừa giữ hồn cổ phương, vừa bước vào kỷ nguyên chuẩn hóa – hiện đại hóa – công nghệ hóa.
Việc khẳng định vai trò kép của bác sĩ YHCT và ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất thuốc không chỉ là vấn đề năng lực chuyên môn, mà còn là trách nhiệm với nền Y học cổ truyền Việt Nam.