Bệnh Alzheimer gây suy thoái nhận thức tiến triển và được đặc trưng bởi sự lắng đọng beta amyloid và các đám rối thần kinh ở vỏ não và chất xám dưới vỏ. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng; xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh thường được sử dụng để tìm kiếm các dấu hiệu đặc hiệu gợi ý bệnh Alzheimer. Điều trị là hỗ trợ. Chất ức chế cholinesterase đôi khi có thể tạm thời cải thiện chức năng nhận thức.
Bệnh Alzheimer thường gặp ở người cao tuổi. Tây y xác định nguyên nhân chính là sự tích tụ beta-amyloid, rối loạn protein tau, viêm thần kinh, suy giảm chức năng ty thể và stress oxy hóa. Hầu hết các trường hợp bệnh Alzheimer là nhỏ lẻ, khởi phát muộn (≥ 65 tuổi) và nguyên nhân không rõ ràng. Nguy cơ phát triển bệnh được dự đoán tốt nhất theo độ tuổi. Tuy nhiên, khoảng 5 đến 15% các trường hợp có tính chất gia đình; một nửa trong số những trường hợp này khởi phát sớm (tiền lão) (< 65 tuổi) và thường liên quan đến các đột biến gen đặc hiệu.
Ít nhất 5 vị trí di truyền khác nhau, nằm trên nhiễm sắc thể số 1, 12, 14, 19 và 21 ảnh hưởng đến sự khởi phát và tiến triển của bệnh Alzheimer.
Đột biến gen của protein tiền chất amyloid, presenilin I và presenilin II có thể dẫn đến các dạng bệnh Alzheimer có gen trội trên nhiễm sắc thể thường, thường khởi phát sớm. Ở những bệnh nhân có thương tổn, quá trình xử lý protein tiền chất dạng tinh bột bị thay đổi, dẫn đến sự lắng đọng và tập hợp dạng sợi dạng tinh bột beta; dạng tinh bột beta là thành phần chính của các mảng viêm dây thần kinh (lão suy), tình trạng này bao gồm quá trình thoái hóa sợi trục hoặc quá trình thoái hóa đuôi gai, tế bào hình sao và tế bào thần kinh đệm xung quanh lõi dạng tinh bột. Dạng tinh bột beta cũng có thể làm thay đổi các hoạt động của kinase và phosphatase theo những cách cuối cùng dẫn đến quá trình hyperphosphoryl hóa tau (một loại protein ổn định các vi ống) và hình thành các đám rối sợi thần kinh.
Các yếu tố di truyền khác bao gồm apolipoprotein (apo) E (epsilon) alleles (ε). Protein Apo E ảnh hưởng đến sự tích tụ beta-amyloid, sự toàn vẹn của khung tế bào và hiệu quả của việc sửa chữa nơ-ron. Nguy cơ bệnh Alzheimer tăng đáng kể ở những người có hai epsilon-4 alleles và có thể giảm ở những người có epsilon-2 allele. Đối với những người có hai allele epsilon-4, nguy cơ mắc bệnh Alzheimer ở tuổi 75 gấp khoảng 10 đến 30 lần so với người không có allele.
Các yếu tố nguy cơ về mạch máu, chẳng hạn như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu và hút thuốc, có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy việc điều trị tích cực các yếu tố nguy cơ này càng sớm càng tốt có thể làm giảm nguy cơ phát triển suy giảm nhận thức ở tuổi già.
Mối quan hệ của các yếu tố khác, chẳng hạn như nồng độ hormone thấp và tiếp xúc với kim loại, với bệnh Alzheimer vẫn chưa được thiết lập.
Đông y hiện đại tiếp cận Alzheimer từ mô hình chức năng của Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận:
- Tâm và Thận hư suy: Tâm chủ thần minh, Thận chủ tinh khí. Thận tinh suy yếu không sinh đủ Tủy để nuôi não, khiến trí nhớ suy giảm.
- Can khí uất, đàm trệ: Can khí uất kết hợp với Đàm làm bế tắc mạch lạc não bộ, ảnh hưởng đến tuần hoàn huyết não, gây lú lẫn.
- Tỳ hư sinh đàm: Tỳ chủ vận hóa, khi suy yếu dễ sinh đàm trọc, ảnh hưởng đến thần trí.
- Huyết ứ, khí huyết không thông: Alzheimer có liên quan đến sự suy giảm tuần hoàn vi mạch não, làm huyết ứ lâu ngày gây thoái hóa thần kinh.
Phương pháp điều trị Alzheimer theo Đông y:
Dựa trên nguyên tắc của Đông y và kết hợp với các nghiên cứu hiện đại, hướng điều trị Alzheimer bao gồm:
- Bổ Thận, Dưỡng Não, Ích Tủy:
- Bài thuốc: Kỷ tử, Đỗ trọng, Thục địa, Bạch thược, Toan táo nhân.
- Ứng dụng hiện đại: Cao chiết từ Hoàng kỳ, Đông trùng hạ thảo giúp bảo vệ tế bào thần kinh, tăng sinh tế bào gốc thần kinh.
- Hoạt huyết, thông lạc, cải thiện tuần hoàn não:
- Bài thuốc: Xuyên khung, Đan sâm, Ích mẫu, Ngưu tất, Bạch quả.
- Ứng dụng: Hoạt chất trong Đan sâm có tác dụng ức chế beta-amyloid, giảm viêm thần kinh.
- Hóa đàm, trừ uất, giảm tress oxy hóa:
- Bài thuốc: Bán hạ, Trần bì, Câu đằng, Viễn chí, Hạ khô thảo.
- Ứng dụng: Chiết xuất từ Câu đằng chứa rhynchophylline giúp bảo vệ tế bào thần kinh.
- Điều chỉnh lối sống và phục hồi chức năng
- Chế độ ăn: Bổ sung thực phẩm giàu omega-3 (cá béo), polyphenol (trà xanh, nghệ), hạn chế đường và tinh bột chế biến.
- Tập luyện: Khí công, thiền định giúp giảm stress, cải thiện tuần hoàn não.
- Châm cứu: Huyệt Bách hội, Thần đình, Phong trì, Tam âm giao giúp cải thiện trí nhớ.
Đông y hiện đại không chỉ sử dụng dược liệu để điều trị Alzheimer mà còn kết hợp với nghiên cứu khoa học để tối ưu hiệu quả. Mô hình điều trị Alzheimer bằng Đông Tây y kết hợp có tiềm năng lớn trong việc phòng ngừa và làm chậm tiến triển bệnh.