Cholesterol, một loại chất béo màu vàng nhạt, dạng sáp, di chuyển trong máu dưới dạng các hạt nhỏ được bao phủ bởi protein gọi là lipoprotein dễ dàng hòa trộn với máu. Bạn cần cholesterol để tạo màng tế bào, tạo ra hormone và tổng hợp vitamin D, cùng nhiều chức năng khác. Nhưng nếu bạn đang cố gắng tránh bệnh tim, bạn nên theo dõi các giá trị cholesterol trong máu của mình — đặc biệt là lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) hoặc cholesterol “xấu”. Quá nhiều LDL trong máu giúp tạo ra mảng bám làm tắc nghẽn động mạch, làm tăng nguy cơ đau tim.
Kết quả xét nghiêm cholesterol của bạn (còn gọi là hồ sơ lipid hoặc bảng lipid) cũng bao gồm lipoprotein tỷ trọng cao (HDL); hãy xem bảng bên dưới để biết các giá trị được khuyến nghị. HDL từ lâu đã được gọi là cholesterol “tốt”, dựa trên các nghiên cứu quan sát có từ nhiều thập kỷ trước cho thấy những người có mức HDL cao ít có khả năng mắc bệnh tim mạch.
Tuy nhiên, sự hiểu biết khoa học về HDL đã phát triển trong những năm tiếp theo, và nhiều bác sĩ tim mạch hiện tin rằng HDL có thể là người ngoài cuộc hơn là “người tốt” giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim. Mức HDL cao hơn có liên quan chặt chẽ với các hành vi như ăn chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên.
Nói xấu về HDL
Cách thức hoạt động của HDL và vai trò của nó trong cơ thể phức tạp hơn những gì người ta từng nghĩ. Phép so sánh thường được dùng để mô tả HDL là xe chở rác, vì nó thu gom cholesterol thừa hoặc rác từ máu và động mạch, sau đó vận chuyển đến gan, nơi nó được tái chế hoặc thải bỏ. Đó là lý do đằng sau việc tạo ra các loại thuốc thử nghiệm làm tăng đáng kể mức HDL — từ 60% đến 100%.
Trong thập kỷ qua, các thử nghiệm lâm sàng lớn đã thử nghiệm năm loại thuốc này (được gọi là chất ức chế CEPT) ở những người có mức HDL thấp. Nhưng trong khi các loại thuốc này làm tăng đáng kể mức HDL, chúng không đạt được mục tiêu quan trọng nhất: ngăn ngừa đau tim, đột quỵ và các biến chứng khác do tắc nghẽn động mạch. Có lẽ, suy nghĩ đó cho rằng, không phải số lượng xe chở rác quan trọng mà là khả năng thu gom rác của chúng. Nghĩa là, có thể các loại thuốc đã làm tăng loại cholesterol HDL không đúng.
Hóa ra HDL có nhiều hình dạng và kích thước khác nhau. Một số loại có hình cầu, trong khi những loại khác có hình bánh rán. Một số loại HDL rất tốt trong việc loại bỏ Cholesterol dư thừa từ LDL và thành động mạch (một quá trình được gọi là vận chuyển Cholesterol ngược), trong khi một số thì không.
| Chỉ số lipid: Con số nào là tốt nhất?
Các giá trị mong muốn dành cho những người không mắc bệnh tim. |
|
|
MỨC ĐỘ |
LOẠI |
| TỔNG LƯỢNG CHOLESTEROL: | |
| Dưới 200 mg/ dL | mong muốn |
| 200–239mg/ dl | Đường biên giới cao |
| 240 mg/ dL trở lên | Cao |
| CHOLESTEROL LDL: | |
| Dưới 100 mg/ dL | Tối ưu |
| 100–129mg/ dL | Gần tối ưu/ trên tối ưu |
| 130–159mg/ dL | Đường biên giới cao |
| 160–189mg/ dL | Cao |
| 190 mg/ dL trở lên | Rất cao |
| CHOLESTEROL HDL: | |
| Dưới 40 mg/ dL | Thấp |
| 60 mg/ dL trở lên | Cao |
| TRIGLYCERIDE | |
| Dưới 150 mg/ dL | Bình thường |
| 150–199mg/ dL | Đường biên giới cao |
| 200–499mg/ dL | Cao |
| 500 mg/ dL trở lên | Rất cao |
| Nguồn: Chuyển thể từ Chương trình Giáo dục Cholesterol Quốc gia. | |
Một chiếc xe chở rác tốt hơn?
Sẽ thế nào nếu bạn có một loại thuốc dựa trên HDL được thiết kế riêng để cải thiện quá trình vận chuyển Cholesterol ngược? Hãy nghĩ về nó như một chiếc xe chở rác rỗng có máy ép rác tốt hơn. Nhưng khi các nhà điều tra thử nghiệm bốn lần truyền hàng tuần loại thuốc thử nghiệm này trên hơn 18.200 người sống sót sau cơn đau tim gần đây, nó không tốt hơn giả dược trong việc ngăn ngừa đau tim, đột quỵ hoặc tử vong, như được nêu chi tiết trong một nghiên cứu được công bố vào ngày 2 tháng 5 năm 2024 trên Tạp chí Y học New England . Đây lại là một điểm tham chiếu nữa cho thấy việc nhắm mục tiêu vào HDL bằng thuốc có thể không hữu ích.
Nhưng những phát hiện này không nên khiến bạn mất tập trung vào các yếu tố bạn có thể kiểm soát – cụ thể là đảm bảo LDL của bạn dưới 100 mg/ dl, hoặc thậm chí thấp hơn nếu bạn bị bệnh tim (xem lời khuyên về các chiến lược hạ LDL). Điều đó đúng ngay cả khi bạn có mức HDL cao, điều này không nên được coi là quá an tâm hoặc là lý do để bỏ qua giá trị LDL tăng cao.
Cholesterol HDL trong quan niệm Đông y và hướng nghiên cứu – ứng dụng tại Viện Y Dược Việt, Hệ thống Y – Dược Bách Phương:
- HDL-cholesterol: Cái nhìn từ y học hiện đại:
HDL (High-Density Lipoprotein) là loại Cholesterol “tốt”, có vai trò vận chuyển Cholesterol dư thừa từ máu về gan để thải trừ. Nồng độ HDL cao có liên quan đến giảm nguy cơ xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ. Ngược lại, HDL thấp có thể là dấu hiệu của rối loạn chuyển hóa, lối sống không lành mạnh hoặc nguy cơ bệnh tim mạch.
Trong y học hiện đại, tăng HDL thường đạt được nhờ vận động thể chất, chế độ ăn hợp lý (giàu chất béo tốt, rau quả), kiểm soát căng thẳng, tránh thuốc lá và điều trị bệnh nền (đái tháo đường, béo phì…).
- Quan niệm Đông y về HDL-cholesterol:
Đông y không có thuật ngữ “HDL-cholesterol” một cách trực tiếp. Tuy nhiên, xét về bản chất, HDL liên quan đến:
- Chức năng vận hóa, chuyển hóa của Tỳ: Tỳ chủ vận hóa, có vai trò chuyển vận chất dinh dưỡng và chất lỏng. Nếu Tỳ khí hư, đàm thấp sinh, có thể gây tích tụ mỡ máu, gây “đàm trọc nội sinh”.
- Chức năng sơ tiết của Can: Can chủ sơ tiết, giúp điều hoà khí huyết. Sự trì trệ trong chức năng Can có thể dẫn tới khí trệ huyết ứ, ảnh hưởng đến chuyển hoá lipid.
- Tạng Thận và khí hóa toàn thân: Thận là gốc của tiên thiên, là nguồn sinh khí cho toàn thân. Nếu Thận khí hư, nội tiết rối loạn, cũng góp phần vào rối loạn chuyển hoá.
Như vậy, trong Đông y, HDL có thể được nhìn nhận là kết quả của sự quân bình khí huyết, tạng phủ, đặc biệt là Tỳ – Can – Thận. Khi sự vận hành khí huyết hài hòa, đàm trọc không sinh, mạch lạc thông suốt, thì “Cholesterol tốt” tự nhiên sẽ được điều hoà.
- Góc nhìn nghiên cứu tại Viện Y Dược Việt:
Tại Viện Y Dược Việt, cholesterol HDL không chỉ là một chỉ số sinh hóa, mà còn là một chỉ dấu phản ánh sâu sắc về tình trạng khí huyết, âm dương, tạng phủ trong cơ thể người bệnh. Viện đề xuất hướng nghiên cứu kết hợp giữa:
- Phân tích chỉ số HDL theo y học hiện đại: Đo nồng độ HDL, LDL, Triglyceride, chỉ số ApoA1/ApoB… để đánh giá nguy cơ tim mạch.
- Biện chứng luận trị theo Đông y: Phân thể tạng phủ đi kèm (Tỳ hư đàm thấp, Can khí uất, Thận dương hư…), từ đó đưa ra phương thuốc, bài tập và chế độ sinh hoạt phù hợp.
- Ứng dụng dược liệu bản địa: Viện đang phối hợp với các trung tâm phát triển dược liệu để đánh giá tác dụng tăng HDL của một số cây thuốc Việt như: Địa long, Náng hoa trắng, Hạ khô thảo, Sơn tra, Giảo cổ lam, Trạch tả, và các bài cổ phương gia giảm (Nhị trần thang, Tứ nghịch tán, Hữu quy hoàn…).
- Kết hợp Đông – Tây y trong đánh giá hiệu quả: Sử dụng mô hình can thiệp kết hợp giữa điều trị Đông y (thang, hoàn, châm cứu, dưỡng sinh) và theo dõi chỉ số sinh hóa (HDL, LDL, CRP…) để tạo cơ sở dữ liệu khoa học về hiệu quả điều trị.
- Ứng dụng lâm sàng tại Hệ thống Y – Dược Bách Phương:
Tại phòng khám VIP – VIMP Y Dược Bách Phương và các cơ sở trực thuộc hệ thống, quan niệm “chuyển hóa là gốc của sinh mệnh” được áp dụng vào điều trị rối loạn lipid máu, đặc biệt là bệnh nhân HDL thấp – tức chuyển hóa không thông, khí huyết trì trệ.
4.1. Chẩn trị theo Đông – Tây y kết hợp:
- Tây y: Thực hiện các xét nghiệm lipid máu định kỳ, đánh giá nguy cơ tim mạch theo thang điểm Framingham hoặc QRISK.
- Đông y: Bắt mạch, quan sát sắc mặt, lưỡi, hỏi triệu chứng toàn thân như đầy trướng, mệt mỏi, mất ngủ, đau tức hông sườn, tê bì chi thể… để phân thể bệnh. Các thể thường gặp gồm:
- Tỳ hư sinh đàm thấp.
- Can khí uất kết, khí trệ huyết ứ.
- Thận dương hư kèm nội hàn.
- Đàm trọc nội sinh làm trở ngại mạch lạc.
4.2. Phương pháp điều trị và tăng HDL tự nhiên:
- Thảo dược: Dùng các bài thuốc cổ phương gia giảm theo từng thể bệnh. Ví dụ:
- Tỳ hư đàm trệ: Dùng Lục quân tử thang gia Sơn tra, Trạch tả, Đan sâm.
- Can khí uất: Sài hồ sơ can thang gia Sơn chi tử, Chi tử, Đương quy.
- Thận dương hư: Hữu quy hoàn, Thận khí hoàn gia Trạch tả, Nhục thung dung, Kỷ tử.
- Châm cứu, dưỡng sinh: Tác động vào các huyệt Túc tam lý, Can du, Tỳ du, Thận du, Nội quan, Thái xung… để điều hoà khí huyết.
- Chế độ ăn – lối sống: Hướng dẫn bệnh nhân áp dụng chế độ ăn ít đạm động vật, giàu chất xơ, omega-3, đồng thời vận động nhẹ nhàng hàng ngày như khí công, thái cực quyền, đi bộ 30 – 45 phút mỗi ngày.
- Tư vấn tâm thể: Hướng dẫn cân bằng tinh thần, giảm stress, làm chủ cảm xúc theo nguyên tắc “Can khai khiếu ra mắt, chủ giận dữ”, giúp điều hòa gan và từ đó hỗ trợ HDL.
Cholesterol HDL không chỉ là một chỉ số y học hiện đại, mà còn là biểu hiện của sự thông suốt, thanh khiết trong vận hành khí huyết theo Đông y. Sự kết hợp giữa Đông y và Tây y tại Viện Y Dược Việt và Hệ thống Y – Dược Bách Phương không những giúp bệnh nhân hiểu đúng bản chất bệnh, mà còn được điều trị tận gốc, bền vững và phù hợp thể tạng.
Việc tăng HDL không đơn thuần là uống thuốc, mà là hành trình quy nạp khí huyết, quân bình tạng phủ, nuôi dưỡng thân – tâm – trí. Đó cũng chính là triết lý sống khỏe của nền Y học Nhân bản – Khoa học – Đạo học mà hệ thống đang kiên trì theo đuổi.
*****
BÀI NGHIÊN CỨU VÀ GIÁO TRÌNH GIẢNG DẠY SAU ĐẠI HỌC:
Cholesterol HDL trong quan niệm Đông y và hướng nghiên cứu – ứng dụng tại Viện Y Dược Việt và Hệ thống Y – Dược Bách Phương:
Mở đầu: Vai trò của HDL trong chỉ địa y học được hiểu gọi trong ngôn ngữ Đông y:
HDL-cholesterol – High Density Lipoprotein – được xem là “Cholesterol tốt” do khả năng vận chuyển Cholesterol từ ngoại biên về gan để chuyển hoá và bài tiết. Tuy nhiên, trong Đông y, HDL không được đề cập trực tiếp, mà có thể được quy chiếu tớng hợp qua khái niệm đàm trọc, huyết ứ, tạng Tỳ – Can – Thận, và khả năng vận hoá, chuyển hoá của cơ thể.
Nền tảng y lý Đông y liên quan tới HDL:
- Tỳ vận hoá – chủ chuyển dựng, sinh huyết:
- Tỳ khí hư làm cho thức ăn không được chuyển hoá, sinh đàm thấp, gây tổn hại huyết mạch, được đồng nhận với HDL thấp trong y học hiện đại.
- Can sơ tiết – điều hoà hoạt động chuyển hoá:
- Can khi uất, khi trệ, huyết ứ sẽ làm giảm khả năng thanh trọ đàm trọc. Điều này được liên hệ với HDL giảm trong hội chứng chuyển hoá.
- Thận tình – nguồn gốc nội tiết:
- Thận dương hư, âm hư dưỡng vượng đều ảnh hưởng tới điều tiết hormon chuyển hoá. Trong Đông y, Thận là gốc của Tiên Thiên, điều hoà sinh lý toàn thân.
- Khí huyết bình hoàn – huyết mạch thông suốt:
- Huyết ứ, đàm trọc tích tụ có thể gây xơ vữa động mạch – cơ chế sinh học đồng nhận với HDL thấp trong y học hiện đại.
Hướng nghiên cứu tại Viện Y Dược Việt:
- Tiếp cận từ đối chiếu chỉ số HDL và phân loại biện chứng Đông y:
- HDL cao/ thấp được phân tích dưới góc độ Can – Tỳ – Thận khỏe/ yếu.
- Biện chứng: Tỳ hư sinh đàm, Can uất, Huyết ứ, Thận dương hư…
- Xây dựng bài thuốc và dược liệu Việt Nam hỗ trợ HDL:
- Dược liệu: Trạch tả, Giảo cổ lam, Đan sâm, Hạ khô thảo, Sơn tra, Tích lệ.
- Bài thuốc: Nhị trần thang gia giảm, Tứ nghịch tán, Quy tỳ thang…
- Xây dựng mô hình đánh giá đa chiều đối với HDL:
- Kết hợp: Xét nghiệm HDL + phân tích mạch, lưỡi, khí huyết.
- Gớp phần chuẩn hóa mô hình chẩn đoán Đông y dựa trên chỉ số sinh hóa.
- Nghiên cứu can thiệp ứng dụng:
- Đối tượng: Bệnh nhân HDL thấp + triệu chứng Tỳ hư/ Đàm trọc.
- Can thiệp: Thảo dược + châm cứu + dưỡng sinh.
- Đánh giá: HDL, LDL, CRP trước và sau điều trị 4 tuần, 8 tuần.
Ứng dụng lâm sàng tại Hệ thống Y – Dược Bách Phương:
- Tiếp cận theo mô hình Đông – Tây y tích hợp:
- Xét nghiệm tây y: lipid profile, men gan, glucose…
- Khám chẩn đoán Đông y: Mạch, lưỡi, triệu chứng tổng thể.
- Chẩn đoán phân thể thường gặp:
- Tỳ hư đàm trọc.
- Can khi uất kết.
- Huyết ứ kinh lạc.
- Thận dương hư.
- Phác đồ điều trị HDL thấp theo Đông y:
- Bài thuốc: Nhị trần thang + Sơn tra + Trần bì + Đan sâm + Cam thảo.
- Châm cứu: Can du, Tỳ du, Thận du, Túc tam lý, Thái xung.
- Dưỡng sinh: Khí công, đi bộ nhanh 30-45 phút/ ngày.
- Tư vấn lối sống – âm dương bình hòa:
- Hướng dẫn ăn uống điều độ, giàu chất xơ, đạm thực vật.
- Giảm stress, thiền định, xử lý cảm xúc theo Đối chứng Can tâm.
Triết lý tâm – thần – khí huyết là nền tảng điều hoà HDL:
Cholesterol HDL trong y học hiện đại chỉ là một chỉ số, nhưng trong Đông y, đó là hậu quả của một hệ thống Tâm – Can – Tỳ – Thận, là kết tinh của sự thanh khiết trong khí huyết.
Chống xơ vữa, chống đột quỵ, tăng HDL không chỉ là dịch vụ y tế, mà còn là một nghệ thuật sống cân bằng thân – tâm – trí trong triết học Y học Nhân bản mà Viện Y Dược Việt và Hệ thống Y – Dược Bách Phương đang theo đuổi.
Phụ lục
- Mẫu phiếu theo dõi HDL theo tuần.
- Mẫu chứng trạng phân thể.
- Danh mục dược liệu hỗ trợ HDL.
BAN LÂM SÀNG VIỆN Y DƯỢC VIỆT.
Đăng ký tư vấn sức khỏe, khám chữa bệnh Đông Tây y kết hợp tại: https://kcb.yduocbachphuong.com/