Xoa bóp bấm huyệt là phương pháp trị liệu không dùng thuốc trong y học cổ truyền, tác động lên các huyệt vị – vốn là nơi hội tụ thần kinh, mạch máu và các đầu nối thần kinh – nhằm điều hòa hoạt động của hệ thần kinh tự chủ và trục hạ đồi – tuyến yên – thượng thận (HPA). Tác động đúng sẽ giúp cơ thể tái lập cân bằng nội môi, giảm căng thẳng, cải thiện tuần hoàn và miễn dịch. Tuy nhiên, những tác động sai cách có thể kích hoạt phản ứng thần kinh – nội tiết bất lợi, gây tai biến nghiêm trọng.
Cơ chế tác động:
Các huyệt vị là vùng đáp ứng cao của cơ thể với kích thích cơ học. Việc day ấn đúng vị trí, đúng hướng sẽ dẫn truyền tín hiệu qua sợi cảm giác nhóm A-delta và C đến tủy sống và não bộ, từ đó điều hòa:
- Trương lực thần kinh giao cảm – phó giao cảm.
- Nồng độ Cortisol, Catecholamine.
- Dẫn truyền thần kinh như Serotonin, Endorphin.
Tuy nhiên, khi kích thích quá mạnh hoặc sai cách, hệ thần kinh sẽ phản ứng ngược (rebound effect), gây tụt huyết áp, ngất, đau tăng sau trị liệu hoặc co thắt cơ dữ dội.
Nguyên nhân chính dẫn đến tai biến thần kinh – nội tiết sau xoa bóp bấm huyệt:
- Thiếu đánh giá hệ thần kinh tự chủ và thể trạng nội tiết trước can thiệp: Người cao tuổi, người suy nhược, có bệnh nền tim mạch, nội tiết, thần kinh dễ rơi vào trạng thái tụt huyết áp hoặc phản ứng thần kinh thực vật quá mức.
- Thiếu hiểu biết về giải phẫu thần kinh – huyệt vị: Một số huyệt gần bó rễ thần kinh, hạch giao cảm hoặc mạch máu lớn. Bấm sai vị trí có thể gây kích thích sai vùng chi phối.
- Sai thao tác kỹ thuật: Dùng lực thô bạo hoặc tần suất sai làm tăng áp lực cơ học và hóa học tại chỗ, gây tổn thương mô mềm hoặc rối loạn dẫn truyền thần kinh tại vùng can thiệp.
Các tai biến thường gặp:
- Tụt huyết áp cấp và ngất: Do kích thích phó giao cảm quá mức, nhất là vùng cổ – gáy hoặc huyệt Nội quan.
- Đau tăng hoặc dị cảm lan: Gặp khi chèn ép rễ thần kinh, đặc biệt ở bệnh nhân thoát vị đĩa đệm chưa được chẩn đoán.
- Rối loạn thần kinh thực vật: Như vã mồ hôi, run, chóng mặt, lạnh tay chân – biểu hiện mất cân bằng giao cảm/ phó giao cảm.
- Chấn thương mô mềm: Khi bấm vào các bó cơ co rút hoặc vùng nhạy cảm (vai gáy, thắt lưng, mặt sau đùi).
Khuyến nghị thực hành an toàn:
- Trước trị liệu: Đánh giá tổng thể thể trạng, mạch, huyết áp, bệnh nền, đặc biệt các rối loạn thần kinh – nội tiết.
- Trong trị liệu: Chọn huyệt chính xác, sử dụng lực phù hợp, quan sát biểu hiện thần kinh thực vật trong suốt quá trình.
- Sau trị liệu: Theo dõi 10 – 15 phút để phát hiện sớm phản ứng bất lợi. Nếu có biểu hiện như vã mồ hôi, choáng váng, tê lan, cần:
- Cho bệnh nhân nằm nghỉ, nâng chân.
- Day huyệt Nội quan, Túc tam lý, nhân trung.
- Xoa ấm vùng huyệt vừa can thiệp.
- Cần thiết, chuyển cơ sở y tế gần nhất.
MỜI THAM DỰ TỌA ĐÀM CHUYÊN ĐỀ:
“Hiểu rõ, nhận biết, xử trí và phòng ngừa các tai biến thường gặp khi xoa bóp bấm huyệt tại cộng đồng”
– Cùng học từ chuyên gia.
– Cùng thực hành đúng chuẩn.
Vì một cộng đồng chăm sóc sức khỏe bằng Y học cổ truyền an toàn – hiệu quả – khoa học!