ĐỊNH NGHĨA:
Thiếu máu não là tình trạng lưu lượng máu lên não giảm, gây thiếu oxy và dưỡng chất cho tế bào thần kinh, dẫn đến đau đầu, chóng mặt, suy giảm trí nhớ, mất ngủ, tê tay chân…
CƠ CHẾ BỆNH SINH THEO Y HỌC HIỆN ĐẠI:
- Giảm tưới máu não do: xơ vữa mạch, tăng huyết áp, thoái hóa đốt sống cổ, rối loạn lipid máu, cục máu đông nhỏ.
- Tổn thương ty thể và oxy hóa tế bào thần kinh.
- Viêm mạch máu mạn tính mức độ nhẹ.
CƠ CHẾ THEO ĐÔNG Y:
- Chủ yếu thuộc phạm trù: Huyễn vựng (chóng mặt), Đầu thống (đau đầu), Kiện vong (hay quên).
- Gốc do: Can huyết hư, Tâm tỳ hư, Thận tinh suy – dẫn đến khí huyết không đủ lên não.
- Bệnh thể hiện là: hư trong thực ngoài, cần dưỡng huyết – hoạt huyết – bổ khí – an thần.
***
ĐIỀU TRỊ THEO HƯỚNG ĐÔNG TÂY Y KẾT HỢP:
TÂY Y HỖ TRỢ:
|
Nhóm thuốc |
Vai trò chính |
Cơ chế sinh học/ tác dụng |
| Cinnarizine | Giãn mạch não. | Chẹn kênh Ca++, tăng tưới máu não. |
| Piracetam | Cải thiện chuyển hóa thần kinh. | Tăng tiêu thụ glucose, chống oxy hóa. |
| Ginkgo biloba | Giãn mạch, chống kết tập tiểu cầu. | Ginkgolide B, flavonoid – ức chế PAF. |
| Statin (nếu RL lipid) | Giảm mỡ máu. | Ức chế HMG-CoA reductase. |
| Chống đông nhẹ | Dự phòng vi huyết khối. | Như Aspirin liều thấp. |
ĐÔNG Y ĐIỀU TRỊ:
- Cơ chế tổng thể:
- Dưỡng huyết, hoạt huyết: giúp máu lưu thông lên não.
- Bổ khí huyết: cải thiện toàn thân.
- An thần, ích trí: hỗ trợ hệ thần kinh.
- Các vị thuốc, hoạt chất và tác dụng sinh học:
| Vị thuốc / cao dược | Tác dụng Đông y | Hoạt chất chính |
Cơ chế sinh học nổi bật |
| Đương quy | Bổ huyết, hoạt huyết. | Ferulic acid. | Giãn mạch, chống oxy hóa. |
| Xuyên khung | Hoạt huyết, chỉ thống. | Ligustilide. | Giãn mạch não, giảm đau đầu. |
| Ích mẫu | Hoạt huyết, điều kinh. | Leonurine. | Kháng viêm nhẹ, chống đông. |
| Thục địa | Bổ huyết, bổ thận âm. | Iridoid glycoside. | Điều hòa miễn dịch – dưỡng não. |
| Viễn chí – táo nhân | An thần, dưỡng tâm. | Saponin + Jujuboside. | Chống stress, điều hòa thần kinh. |
| Sâm Ngọc Linh (hiện đại hóa) | Bổ khí, định thần, dưỡng não. | MR2, G-Rh2, G-Rg1. | Tăng biểu hiện BDNF, bảo vệ neuron. |
PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ GỢI Ý – Y HỌC TÍCH HỢP:
Giai đoạn cấp (1–2 tuần đầu):
- Tây y:
- Piracetam 800 mg x 2 – 3 lần/ ngày.
- Cinnarizine 25 mg x 2 lần/ ngày.
- Aspirin 81 mg/ ngày nếu có nguy cơ huyết khối.
- Đông y (thuốc thang hoặc cao lỏng):
- Bài thuốc: Dưỡng Huyết Hoạt Não Thang (tùy biện chứng).
- Gồm: Đương quy, Xuyên khung, Thục địa, Bạch truật, Viễn chí, Sâm Ngọc Linh (3–6g chiết chuẩn hóa), Viễn chí, Táo nhân…
- Sản phẩm hỗ trợ:
- Viên nang chứa Ginkgo biloba chuẩn hóa + cao Đương quy, Sâm Ngọc Linh.
- Nước uống dưỡng não SÂM KHỎE – VINA GINSENG (dùng 1-2 lọ/ ngày).
Giai đoạn củng cố – phục hồi (tuần 3 trở đi):
- Tây y:
- Giảm liều Piracetam hoặc ngừng nếu ổn định.
- Theo dõi huyết áp, mỡ máu, áp dụng điều chỉnh lối sống.
- Đông y:
- Chuyển sang bài Bổ Khí Dưỡng Huyết, Dưỡng Tâm An Thần.
- Sử dụng viên hoàn/ cao viên tiện lợi mỗi ngày.
GIẢI THÍCH SINH HỌC LIÊN NGÀNH:
- Tăng BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor): nhờ Ginsenoside Rg1 từ Sâm Ngọc Linh → bảo vệ tế bào não, tăng tái tạo synapse.
- Ức chế peroxid hóa lipid: Ferulic acid, Ginkgolide B → giảm tổn thương màng tế bào.
- Cải thiện huyết động học não: nhờ Cinnarizine, các Flavonoid trong Xuyên khung – Đương quy → cải thiện tưới máu và dẫn truyền thần kinh.
- Kháng viêm nhẹ – chống stress oxy hóa: nhờ Iridoid, Saponin tổng hợp.
- Xoa bóp bấm huyệt vùng đầu – cổ gáy (phòng trị thoái hóa đốt sống cổ).
- Thiền thư giãn, khí công, ngủ sâu → tăng hồi phục tế bào não.
- Chế độ ăn giàu omega-3, vitamin B12, ít muối – đường – mỡ xấu.
Điều trị thiếu máu não hiệu quả cần tác động toàn diện: từ lưu thông máu, nuôi dưỡng thần kinh, chống oxy hóa, đến điều hòa hệ thần kinh thực vật. Đông – Tây y kết hợp không chỉ giúp giải quyết triệu chứng mà còn cải thiện nguyên nhân sâu xa, ngăn tái phát. Đặc biệt, các sản phẩm Đông dược hiện đại hóa như cao định chuẩn Sâm Ngọc Linh đang mở ra hướng đi mới an toàn – bền vững.
***
* CHUYÊN ĐỀ LÂM SÀNG: THIẾU MÁU NÃO & Y HỌC TÍCH HỢP:
SINH LÝ BỆNH CHI TIẾT:
- Giảm lưu lượng máu não khu trú hoặc toàn thể:
- Nguyên nhân phổ biến: xơ vữa mạch cảnh trong, tăng huyết áp lâu năm, rối loạn chuyển hóa lipid, các bất thường mạch máu bẩm sinh (hẹp, xoắn, tăng kháng lực).
- Hậu quả: giảm cung cấp Glucose, oxy, → rối loạn quá trình Phosphoryl hóa oxy hóa tại ty thể tế bào thần kinh.
- Thoái hóa vi cấu trúc thần kinh:
- Tổn thương tế bào thần kinh vùng hồi hải mã, thùy trán liên quan đến trí nhớ và khả năng tư duy.
- Kéo dài gây hội chứng thiếu máu não mãn tính, hoặc tiến triển thành sa sút trí tuệ dạng mạch máu (Vascular dementia).
- Rối loạn điều hòa thần kinh thực vật:
- Thường thấy ở bệnh nhân trung niên – cao tuổi có thiếu máu não mạn, dẫn tới rối loạn giấc ngủ, tim mạch, nội tiết.
ĐÍCH TÁC ĐỘNG SINH HỌC & PHÂN TÍCH HOẠT CHẤT:
- Tân dược & dược phẩm chuẩn hóa:
| Thuốc | Đích tác động sinh học | Đường sinh học |
Ứng dụng lâm sàng |
| Piracetam | Tăng tổng hợp ATP, bảo vệ ty thể neuron. | Kích hoạt AMPA/ NMDA, tăng Glutamate synapse → tăng BDNF. | Thiếu máu não, suy giảm trí nhớ. |
| Cinnarizine | Chẹn Ca2+ kênh chậm L-type ở mạch não. | Giãn mạch → tăng lưu lượng máu. | Đau đầu, chóng mặt, rối loạn tiền đình. |
| Ginkgo biloba | Chống kết tập tiểu cầu, tăng lưu thông mao mạch não. | Ức chế PAF, NO synthase → tăng NO. | Tưới máu não, suy giảm trí tuệ nhẹ. |
| Aspirin (liều thấp) | Ức chế COX-1, giảm Thromboxane A2. | Chống đông máu nhẹ. | Phòng vi huyết khối mạch não. |
- Dược liệu – Hoạt chất thiên nhiên chuẩn hóa:
| Dược liệu | Hoạt chất chính | Cơ chế sinh học |
Ứng dụng lâm sàng |
| Sâm Ngọc Linh | Ginsenoside Rg1, Rh2, MR2. | Tăng biểu hiện BDNF, chống apoptotic neuron, tăng VEGF. | Tăng cường dẫn truyền neuron, cải thiện trí nhớ. |
| Đương quy | Ferulic acid, Z-Ligustilide. | Chống oxy hóa, giãn mạch qua NO-mediated. | Hoạt huyết, điều trị thiểu năng tuần hoàn não. |
| Viễn chí | Tenuifolin, Saponin. | Chống stress tế bào thần kinh, tăng GABA. | An thần, cải thiện lo âu liên quan thiếu máu não. |
| Táo nhân | Jujuboside A, B. | Tác động lên GABA-A receptor → tăng sóng delta giấc ngủ. | Mất ngủ, lo âu trong thiếu máu não mạn. |
| Ích mẫu | Leonurine. | Chống viêm, điều hòa chức năng nội mô mạch máu. | Tăng tuần hoàn, giảm cơn đau đầu do co mạch. |
BIỆN CHỨNG & CÁ THỂ HÓA ĐIỀU TRỊ THEO YHCT:
| Biện chứng | Triệu chứng chính | Phép trị |
Thuốc cổ phương gợi ý |
| Can dương thượng khang | Đau đầu, chóng mặt, cáu gắt. | Bình can tiềm dương, hoạt huyết. | Thiên ma câu đằng ẩm. |
| Tâm tỳ hư | Hay quên, kém tập trung, lo lắng. | Kiện tỳ ích khí, dưỡng tâm an thần. | Quy tỳ thang. |
| Thận tinh bất túc | Suy giảm trí nhớ dài hạn, ù tai. | Bổ thận ích tinh, dưỡng não. | Lục vị – Bát vị + Viễn chí, Thạch xương bồ. |
| Khí huyết hư – huyết ứ | Da xanh, mệt mỏi, chóng mặt từng cơn. | Bổ khí huyết, hành ứ thông lạc. | Bổ dương hoàn ngũ vị, Sinh mạch tán gia giảm. |
GỢI Ý PHÁC ĐỒ ĐÔNG – TÂY Y CHUYÊN SÂU:
Giai đoạn cấp tính (chóng mặt, giảm trí nhớ mới):
- Piracetam 800 mg x 3 lần/ ngày (hoặc Nootropil IV nếu cần).
- Cinnarizine 25 mg x 2 lần/ ngày.
- Cao lỏng Đông y:
- Đương quy 12g.
- Xuyên khung 10g.
- Thục địa 16g.
- Sâm Ngọc Linh 4g chiết cao.
- Viễn chí 6g.
- Ích mẫu 10g.
- Bạch thược 12g.
Giai đoạn củng cố và phục hồi:
- Ginkgo biloba standardized extract 120 mg/ ngày.
- Sản phẩm hiện đại từ Đông dược: viên Sâm Khoẻ – Vinaginseng, mỗi ngày 2 viên.
- Thuốc Đông y hoàn viên hoặc cao mềm:
- Quy tỳ thang gia sâm Ngọc Linh.
- Bổ huyết hoạt não hoàn.
CẬP NHẬT NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG:
- Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis):
- Ginsenoside MR2 và Rg1: tăng BDNF, giảm apoptotic markers (Caspase-3, Bax), tăng anti-apoptotic Bcl-2.
- Tăng biểu hiện CREB, hỗ trợ quá trình tạo trí nhớ dài hạn (Long-Term Potentiation – LTP).
- Ferulic acid (từ Đương quy): bảo vệ tế bào thần kinh chống lại stress oxy hóa qua con đường Nrf2/ ARE.
- Tenuifolin (Viễn chí): tăng Acetylcholine qua ức chế AChE → ứng dụng trong hội chứng giảm trí nhớ.
Điều trị thiếu máu não hiện đại không nên dừng lại ở cải thiện triệu chứng chóng mặt hay đau đầu, mà cần:
- Tăng sinh khả năng phục hồi synapse
- Bảo vệ ty thể, giảm apoptotic neuron.
- Cải thiện tưới máu và ổn định thần kinh thực vật.
Sự kết hợp các phytochemical chuẩn hóa (như Sâm Ngọc Linh, Ginkgo, Đương quy…) và tân dược hợp lý trong y học tích hợp chính là xu hướng lâm sàng hiện đại và toàn diện cho bệnh lý mạn tính thần kinh như thiếu máu não.
Đăng ký tư vấn sức khỏe, khám chữa bệnh Đông Tây y kết hợp tại: https://kcb.yduocbachphuong.com/